…και όσο αντέξεις¨Περί Φιλ(μ)σοφίας: Σκεφτόμαστε ή νιώθουμε μια ταινία?

Πριν περάσουμε σε πιο χειροπιαστά παραδείγματα από ταινίες, μια τελευταία – αλλά εξίσου απαραίτητη – θεωρητική ανάρτηση.

Είπαμε ότι μια κινηματογραφική ταινία μπορεί να φανερώνει ένα νόημα απόλυτα δικό της, και να το φανερώσει με τρόπο κινηματογραφικό, δηλαδή οπτικό και ακουστικό.

Αυτή τη φορά λοιπόν, θα κάνουμε λόγο για μια διάκριση ανάμεσα στο ‘καταλαβαίνω’ και το ‘νιώθω’.

Γιατί μια ταινία που απευθύνεται σε εμάς με τόσα πολλά στοιχεία οπτικά και ακουστικά, δεν πρέπει απλώς να την καταλάβουμε – να την εξηγήσουμε, να την αποκωδικοποιήσουμε ή να την «διαβάσουμε» – αλλά να την νιώσουμε.

Τι είδους διάκριση μπορεί να είναι αυτή;
Λέμε συχνά, ότι είδαμε μια ταινία αλλά δεν την καταλάβαμε.
Γιατί είναι τόσο σημαντικό να καταλάβουμε μια ταινία;

Ίσως επειδή θέλουμε να γευτούμε την ικανοποίηση του ανθρώπου που κατάλαβε τι συνέβη και γιατί.

Θα επιχειρήσουμε να φωτίσουμε τη διάκριση ανάμεσα στις ενέργειες που εκφράζουν τα δύο ρήματα ‘καταλαβαίνω’ και ‘νιώθω’, καταφεύγοντας στην ετυμολογική τους καταγωγή, η οποία – συχνότερα απ’ ό,τι φανταζόμαστε – μπορεί να μας αποκαλύψει την γλωσσική σοφία που κουβαλούν οι λέξεις.

Το ρήμα «καταλαβαίνω» προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «καταλαμβάνω», που σημαίνει κυριεύω κάτι.

Συνώνυμό του είναι το ρήμα «κατανοώ».
Καταλαβαίνω λοιπόν σημαίνει κυριεύω κάτι με τη νόηση.

Καταλαβαίνω μια ταινία σημαίνει υπερνικώ όλες τις αντιστάσεις της, λύνω τους γρίφους της, τις αλληγορίες και τους συμβολισμούς της, φωτίζω κάθε της γωνιά και λεπτομέρεια.

Θέλουμε να καταλάβουμε μια ταινία «αντικειμενικά» (αυτή είναι και η προσπάθειά μας να κρίνουμε μια ταινία με όσο το δυνατό λιγότερη προσωπική εμπλοκή, δηλαδή ψύχραιμα).

Υπάρχει όμως και άλλος τρόπος.

Το ρήμα «νιώθω» προέρχεται από το μεσαιωνικό «ενοιώθω» και το αρχ/ελλ. «εννοιώ».
Συνώνυμό του είναι το ρήμα «αισθάνομαι».

Την ίδια στιγμή που το ρήμα «νιώθω» σημαίνει «αισθάνομαι», διατηρεί και φανερώνει μια ριζική σχέση με το ρήμα εννοιώ, -> εννοώ, δηλαδή με τη νόηση – σκέψη.

Έτσι, παρουσιάζει μια συγκλίνουσα κίνηση στο εσωτερικό του: τη σύγκλιση και συνάντηση της αίσθησης με τη σκέψη.
Νιώθω λοιπόν, σημαίνει ταυτόχρονα αισθάνομαι και σκέπτομαι.

Καθώς λοιπόν βρισκόμαστε στην προβολή μιας ταινίας – και είπαμε ότι μια ταινία εμφανίζει νόημα και συναίσθημαμε πολλούς τρόπους, όπως με το χρώμα που αφορά της αίσθηση της όρασης ή με τους ήχους και τη μουσική που αφορούν την αίσθηση της ακοής – θεωρούμε ότι στην θέαση μιας ταινίας ταιριάζει περισσότερο το ρήμα «νίωθω», δηλαδή μια διάθεση να σκεφτούμε την ταινία, αλλά και να την αισθανθούμε.

Να αφήσουμε την ατμόσφαιρά της να μας επηρεάσει.

Νιώθω μια ταινία, δεν σημαίνει ότι οι εικόνες τις με cine-παίρνουν τυφλά, ότι τις αισθάνομαι χωρίς να σκέπτομαι.

Όπως οι κινηματογραφικές εικόνες είναι η σύγκλιση αίσθησης και σκέψης, συγκεκριμένου και αφηρημένου, έκτασης και νόησης (όπως είπαμε στην προηγούμενη ανάρτηση), έτσι και το «νιώθω» σημαίνει «αισθάνομαι και σκέπτομαι» μια ταινία.

Εάν λοιπόν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε ό τρόπος που βλέπουμε σινεμά μπορεί να αλλάξει.
Να γίνει πιο φιλοσοφικός και αισθαντικός, πιο προσωπικός.

Και φυσικά ο τρόπος που γράφουμε για μια ταινία μπορεί να αλλάξει επίσης.
Η σχέση μας με το cinema δεν μπορεί παρά να είναι προσωπική, δηλαδή υποκειμενική.
Αλλά, υποκειμενική δεν σημαίνει αυθαίρετη.

Την επόμενη φορά, το πρώτο παράδειγμα ταινίας.
Ένας άνθρωπος που ζει περισσότερο στον δικό του εσωτερικό κόσμο, και προσπαθεί να συγχρονίσει το μέσα με το έξω, την εσωτερική ζωή με τον εξωτερικό κόσμο.

Το – κινηματογραφικό – αποτέλεσμα είναι .. ένας άνθρωπος που δεν ήταν εκεί.