Intermezzo – πολύ απλά ένα αριστούργημα

Το λογοτεχνικό φαινόμενο Sally Rooney επιστρέφει με το τέταρτο και πιο ολοκληρωμένο μυθιστόρημά της. Το Intermezzo επικεντρώνεται στους Ιρλανδούς αδερφούς Peter και Ivan καθώς πενθούν τον πρόσφατο θάνατο του πατέρα τους, αν και μοιράζονται λίγα κοινά σημεία πέρα ​​από τους οικογενειακούς τους δεσμούς. Τα αδέρφια διαφέρουν τόσο σε προσωπικότητα όσο και σε ηλικία, έχοντας δέκα χρόνια διαφορά μεταξύ τους. Παλεύοντας να συνδεθούν ο ένας με τον άλλον, αναζητούν παρηγοριά σε ρομαντικές σχέσεις.

Έχοντας επισκεφτεί πρόσφατα την Ιρλανδία, η δική μου ανάγνωση του Intermezzo συντονίστηκε πολύ τις ιρλανδικές ιδιοσυγκρασίες που διακρίνονται μέσα σε αυτό: μια αίσθηση αμηχανίας που προέρχεται από την επίγνωση των αντιλήψεων τρίτων, η αλληλεπίδραση του Καθολικισμού και της σεξουαλικής επιθυμίας, η διακριτική προσέγγιση του αλκοολισμού (που συχνά δεν αναγνωρίζεται ως πρόβλημα), το πιεστικό ζήτημα της στεγαστικής κρίσης στην Ιρλανδία και φυσικά οι αναφορές σε δρόμους της πόλης του Δουβλίνου και σε δημοφιλή σημεία, όπως το Temple Bar, το πάρκο St. Stephen Green’s, ή ο εμπορικός δρόμος Grafton. Όλες αυτές οι λεπτομέρειες και ο τρόπος που απεικονίζονται οι χαρακτήρες («Λευκό σαν γάλα το δέρμα του και η σιλουέτα του λυγερή και όμορφη σαν ελληνικό μάρμαρο» ή «Ανοιχτά σαρκώδη χείλη, πασπαλισμένες φακίδες στα ζυγωματικά της») μας υπενθυμίζουν πως η γραφή της Rooney είναι πολύ βαθιά ριζωμένη στη χώρα και τον πολιτισμό αυτής, τόσο που είναι αδιαίρετη από την λογοτεχνική της απήχηση.

Απέφυγα να διαβάσω κριτικές μέχρι να τελειώσω το βιβλίο (τεχνικά μέχρι που έφτασα στο 89% του βιβλίου και είχα ήδη διαμορφώσει τη γνώμη μου). Επίσης εσκεμμένα διάλεξα να το διαβάσω μετά το ταξίδι μου στο Δουβλίνο, και μπορώ να πω με βεβαιότητα πως ήταν η πιο σωστή απόφαση. Το ότι επισκέφτηκα την Ιρλανδία μου έδωσε μία πιο βαθιά κατανόηση του πως η κουλτούρα και η ιστορία έχουν επηρεάσει τη γραφή της Rooney – όπως ο αντίκτυπος της ανεξαρτησίας της Ιρλανδίας μόλις πριν από 100 χρόνια που οδήγησε στην σύγχρονη κοινωνική δομή της χώρας, και ο διχασμός μεταξύ Καθολικισμού και Προτεσταντισμού, που έχει επηρεάσει τα πάντα από κοινωνικές νόρμες σε αποδεκτές συμπεριφορές. Όλες αυτές οι λεπτομέρειες ήταν αναγνωρίσιμες στα προηγούμενα βιβλία της, αλλά μετά από αυτό το ταξίδι, όλα βγάζουν μεγαλύτερο νόημα σε πολύ πιο ουσιαστικό επίπεδο για μένα.

Ο μεγαλύτερος αδερφός, Peter, 32 ετών δικηγόρος, διαχειρίζεται το πένθος του πέφτοντας με τα μούτρα στη δουλειά, κάνοντας καταχρήσεις αλκοόλ και ναρκωτικών, εμπλεκόμενος σε περίπλοκες σχέσεις με δύο γυναίκες. Με την πρώτη του αγάπη, τη Sylvia, που παραμένει πολύ στενή του φίλη χρόνια μετά τον χωρισμό τους, ενώ με την 23χρονη φοιτήτρια Naomi ξεκινάει μία συναλλακτική σχέση που καταλήγει συναισθηματικά φορτισμένη. Και οι δύο γυναίκες γνωρίζουν την ύπαρξη της άλλης και αποδέχονται και οι δύο την αμοιβαία σχέση που έχουν με τον Peter. Όσο προχωράει το βιβλίο, αυτές οι σχέσεις εξελίσσονται φωτίζοντας πτυχές της ανθρώπινης ψυχής και του βάθους των συναισθημάτων που συχνά ξεπερνούν την συνειδητή κατανόηση.

Παράλληλα, ο 22χρονος Ivan, μία ιδιοφυΐα στο σκάκι αδυνατεί να συνδεθεί με τους συνομηλίκους του, μέχρι που συναντά και γοητεύει την 36χρονη διαζευγμένη Margaret μετά το τέλος ενός τοπικού τουρνουά σκάκι. Η σχέση τους είναι εξίσου περίπλοκη• η ηλικιακή διαφορά που έχουν τους αποτρέπει από το να αποδεχτούν εξ ολοκλήρου τη σύνδεση που έχουν μεταξύ τους. Το ότι μένει σε μία μικρή επαρχιακή πόλη, κάνει τη Margaret να ανησυχεί για την κοινωνική κατακραυγή σε περίπτωση που μαθευτεί η σχέση τους, ενώ ο Ivan φοβάται την επίκριση, κυρίως την υπόθεση ότι τον εκμεταλλεύεται η Margaret ή πως η θέση της θα παρεξηγηθεί. Και οι δύο αισθάνονται απομονωμένοι ο καθένας στον δικό του κόσμο – ο Ivan, ανίκανος να συνδεθεί με συνομηλίκους του, και η Margaret, ακόμα επηρεάζεται από τον ταραχώδη γάμο και χωρισμό της. Παρόλα αυτά, βρίσκουν μια αναμφισβήτητη παρηγοριά ο ένας στον άλλον, όντας ανίκανοι να αντισταθούν στον δεσμό που μοιράζονται.

Θα μπορούσα να γράψω ολόκληρο δοκίμιο για αυτό το βιβλίο και τα συναισθήματα που μου προκάλεσε. Η γραφή είναι έξοχη. Η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη, και ο πεζός λόγος αλλάζει ανεπαίσθητα από κεφάλαιο σε κεφάλαιο για να εκφράσει την οπτική του κάθε αδερφού (και της Margaret, μιας και παρουσιάζεται στα κεφάλαια του Ivan), και αυτό γίνεται με πολύ όμορφο τρόπο. Δεν υπάρχουν εισαγωγικά, και όμως στα χέρια της Rooney είναι περιττά. Μετακινείται απρόσκοπτα από τις σκέψεις του ενός χαρακτήρα στου άλλου, ακόμα και στην ίδια παράγραφο. Είναι όμως πάντα εμφανές ποιανού την οπτική διαβάζουμε και σε ποιον αναφέρονται οι σκέψεις του. Ιδίως για τον Peter, ο οποίος συχνά αναφέρεται και στις δύο γυναίκες στην ίδια σελίδα, δεν υπήρξε ποτέ καμία αμφιβολία ποια σκεφτόταν και σε ποια αναφερόταν.

Αυτή φαίνεται η πιο ολοκληρωμένη δουλειά της Rooney μέχρι σήμερα, όπου φαίνεται ο έλεγχος που δείχνει πάνω στο ταλέντο με το οποίο χειρίζεται τις λέξεις. Βρέθηκα πολλές φορές να αναρωτιέμαι «Πώς μπορεί κάποιος να βάλει στη σειρά λέξεις και να δημιουργήσει αυτό το αποτέλεσμα; Πώς μπορεί να διατυπώσει τις χιλιάδες σκέψεις που όλοι μας κάνουμε με τόσο φυσικό τρόπο στο χαρτί; Πώς μπορεί να γράφει τόσο όμορφα χρησιμοποιώντας ελάχιστα σημεία στίξης καταφέρνοντας να προσφέρει τόσο συναρπαστικούς διαλόγους με τόσες αποχρώσεις;»

Τα κεφάλαια του Peter ακολουθούν ένα πολύ χαρακτηριστικό και κατακερματισμένο στυλ: ατελείς προτάσεις, ξαφνικές σκέψεις και διαρκείς διακοπές από άσχετες παρατηρήσεις, συζητήσεις ή εσωτερικούς μονολόγους. Αυτή η ασυνάρτητη ροή, αν και δημιουργεί σύγχυση στον αναγνώστη, εσκεμμένα καθρεφτίζει τη σύγχυση του Peter, την απογοήτευση, και τη ναρκωμένη και μεθυσμένη κατάστασή του. Αντιθέτως, η αφήγηση του Ivan – και εν τέλη της Margaret – είναι δομημένη, με πλήρης σύνταξη και συνεκτικές σκέψεις, μια σημαντική μεταβολή που αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές προσεγγίσεις στη διαχείριση του πένθους του θανάτου του πατέρα τους. Εκτίμησα πολύ αυτή την εναλλαγή του ρυθμού και τη διαφοροποίηση που προσφέρει στην οπτική του κάθε χαρακτήρα, υπογραμμίζοντας τις αντικρουόμενες αντιδράσεις του κάθε χαρακτήρα στο πένθος. Περιέργως, δεν είναι ο Peter, ο μεγαλύτερος αδερφός και δικηγόρος, αυτός που διατηρεί τον έλεγχο στη ζωή του και στα συναισθήματά του, αλλά ο Ivan, που δεν έχει κάποια σταθερή δουλειά και ξεπερνά κάθε προσδοκία ως προς την συναισθηματική σταθερότητα των χαρακτήρων.

Δε θέλω να δώσω σπόιλερ για την πλοκή, οπότε θα αποφύγω να μοιραστώ περισσότερες πληροφορίες. Ενώ το θέμα της αγάπης είναι πολύ σημαντικό στα μυθιστορήματα της Rooney, ποτέ δεν εξιδανικεύεται, και εδώ μάλιστα επεκτείνεται και πέρα από τις ερωτικές σχέσεις. Το Intermezzo είναι το πρώτο βιβλίο της Rooney που θέτει περίπλοκες οικογενειακές δυναμικές παράλληλα με ερωτικές σχέσεις, αποκαλύπτοντας πως οι αδερφικοί δεσμοί μεταξύ του Peter και του Ivan διαμορφώνουν τις πράξεις τους και τις αντιδράσεις τους σε ενδόμυχες στιγμές στις ερωτικές τους σχέσεις. Ο αντίκτυπος των οικογενειακών δεσμών απεικονίζεται έντονα μέσα από την ταραχώδη σχέση των δύο αδερφών και μάλιστα αποτυπώνεται με χιούμορ και στη δυσκολία τους να βρουν ποιος θα φροντίσει τον σκύλο της οικογένειας.

Αυτό που κάνει τη γραφή της τόσο ξεχωριστή και συναρπαστική είναι η ικανότητά της να επιμείνει σε μία σκηνή, να παρατείνει τη διακριτική αλληλεπίδραση της κουβέντας μεταξύ των χαρακτήρων. Υπάρχει λόγος που οι χαρακτήρες της Rooney εμπλέκονται σε πολιτικές και θεωρητικές συζητήσεις παράλληλα με περιγραφές από πεζές δραστηριότητες. Η αντιπαράθεση περίπλοκων ιδεών με την καθημερινή ζωή όχι μόνο εμπλουτίζει τις εμπειρίες των χαρακτήρων της, αλλά επίσης προσθέτει βάθος σε όλες τις όψεις της πραγματικότητας.

Πιστεύω πως αυτή είναι η πρώτη φορά σε όλα μου τα ποστ και άρθρα είτε εδώ είτε σε άλλα μέσα που έχω επικεντρωθεί τόσο διεξοδικά με την αφήγηση και το στυλ του συγγραφέα. Αλλά στην προκειμένη περίπτωση δεν πρόκειται για κάτι περίεργο – νιώθω δέος για αυτό που κατάφερε η Rooney στο Intermezzo. Δάμασε το εξαιρετικό της ταλέντο σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταφέρει να παράξει ένα αριστούργημα. Αδιαμφισβήτητα η καλύτερη δουλειά της μέχρι τώρα. Θα είναι η τελευταία της; Δεν το νομίζω, κυρίως γιατί είναι μόλις το τέταρτο μυθιστόρημά της, και συνεχίζει να εξελίσσει το ταλέντο της με κάθε νέο της βιβλίο. Αν αυτό είναι αυτό που κατάφερε στο τέταρτο βιβλίο της, ανυπομονώ να δω τι θα καταφέρει με τη μαεστρία της στο επόμενο!

Υ.Γ. Τα προηγούμενα βιβλία έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Πατάκης. Υποψιαζόμαστε πως θα ακολουθήσουν το ίδιο μονοπάτι και για το νέο της βιβλίο, το οποίο δεν έχει ανακοινωθεί ακόμα στην Ελλάδα. Εμείς θα έχουμε τα μάτια μας και τα αυτιά μας ανοιχτά και θα σας ενημερώσουμε αμέσως μόλις μάθουμε κάτι!

Author

Αθανασία Ζηλιασκοπούλου

Author's archive