Review: Joker από τον Αργύρη Σταματόπουλο

Abandon all hope, ye who enter here.

Αυτό θα έπρεπε να λέει έξω από κάθε αίθουσα. Φυσικά όχι γιατί το Joker είναι κακή ταινία, τουναντίον βέβαια, αλλά γιατί βλέποντας την κοινωνία μέσα στην οποία είναι τοποθετημένη η υπόθεση, μας κάνει να χάνουμε κάθε ελπίδα για τη δική μας κοινωνία. Η ίδια φράση ισχύει και για όσους πιστεύουν ότι θα δουν μια comic-based ταινία με την κλασσική ή αναμενόμενη έννοια. Δεν είναι.

Α, και αν δεν το έχετε δει, τότε το νου σας γιατί έχει πολλά SPOILERS παρακάτω, ωστόσο δεν θα μπορούσα να γράψω αυτά που θέλω χωρίς να αναφερθώ σε λεπτομέρειες της ταινίας.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Εν έτει 1981, η πόλη Gotham  είναι σε αναβρασμό γιατί τα σκουπίδια, το έγκλημα και η ανεργία έχουν φτάσει σε τέτοια επίπεδα που η πλειοψηφία του λαού είναι σε άθλια κατάσταση. Εκεί ζει ο Arthur Fleck, ένας επαγγελματίας κλόουν που θέλει να γίνει stand-up comedian, και κάθε μέρα γίνεται μάρτυρας της σκληρότητας της κοινωνίας και του κόσμου γύρω του. Παράλληλα, πάσχει από μια διαταραχή που τον κάνει να γελά μανιακά σε ακατάλληλες στιγμές, χωρίς να μπορεί να ελέγξει το γέλιο του. Όταν πηγαίνει σπίτι του, φροντίζει την ηλικιωμένη μητέρα του, ενώ γνωρίζεται και συνάπτει σχέση με μια νεαρή ανύπαντρη μητέρα που μένει στον ίδιο όροφο της πολυκατοικίας του.

Τα πράγματα, όμως, πάνε από το κακό στο χειρότερο όταν, μετά από μια επίθεση που δέχεται, ένας συνάδελφος του τού δανείζει ένα όπλο, το οποίο του πέφτει σε ένα νοσοκομείο με παιδιά την στιγμή που δουλεύει ως κλόουν με αποτέλεσμα να απολυθεί. Έπειτα, στο μετρό, ενώ είναι ακόμη με το μακιγιάζ του κλόουν, τρία ‘golden boys’ τον δέρνουν με αποτέλεσμα να πυροβολήσει τους δύο σε αυτοάμυνα και να εκτελέσει τον τρίτο, κάνοντας έτσι όλη τη Gotham να μιλάει για τον ‘δολοφόνο κλόουν’. Παράλληλα, από ένα γράμμα της μητέρας του προς τον επιχειρηματία Thomas Wayne, καταλαβαίνει ότι μάλλον είναι γιος του, αλλά τρώει κι από κει απόρριψη, αφού μαθαίνει από τον Wayne και το Άσυλο Arkham τη σκληρή πραγματικότητα, ότι η μητέρα του είχε νοσηλευτεί γιατί άφηνε τον φίλο της να χτυπά βάναυσα αυτήν και τον υιοθετημένο γιο της. Τέλος, συνειδητοποιεί ότι οι ελάχιστες όμορφες στιγμές που έζησε με την όμορφη γειτόνισσα ήταν τελικά μες στο μυαλό του.

Όλα αυτά μέσα στην τεταμένη κατάσταση που επικρατεί στην πόλη, με τον άγνωστο ‘δολοφόνο κλόουν’ να αναγάγετε σε σύμβολο των μη-προνομιούχων απέναντι στους πλούσιους που δεν ενδιαφέρονται για τα προβλήματα των υπολοίπων. Ο Arthur χαίρεται για το καινούριο του status, αν και δε γνωρίζει κανείς ακόμη την ταυτότητα του, ενώ με όλα αυτά που του συμβαίνουν η πνευματική του ισορροπία φθίνει ραγδαία, με αποκορύφωμα την εμφάνιση του στο Live Show του Murray Franklin, όπου από εκεί που σκόπευε να δείξει σε όλο το κοινό την αυτοκτονία του, τελικά ενστερνίζεται το ρόλο του ‘Joker’, σκοτώνει τον Franklin και γίνεται το πρόσωπο του αναρχικού κινήματος απέναντι στην αδιαφορία των προνομιούχων.

[spreaker type=player resource=”episode_id=19426637″ width=”100%” height=”200px” theme=”dark” playlist=”show” playlist-continuous=”true” autoplay=”true” live-autoplay=”false” chapters-image=”false” episode-image-position=”right” hide-logo=”false” hide-likes=”false” hide-comments=”false” hide-sharing=”false” hide-download=”false”]

Η ταινία σπέρνει! Τόσο απλά. Καταρχάς να μιλήσω για τη φωτογραφία που είναι απαράμιλλη και αποτυπώνει αριστοτεχνικά τη μιζέρια, την δυστυχία και την απελπισία που βιώνει όχι ολόκληρη η πόλη, αλλά κυρίως ο πρωταγωνιστής μας. Παράλληλα, η μουσική ντύνει πανέμορφα την κάθε σκηνή και βουτά τον θεατή στο συναίσθημα που εκπέμπει το κάθε πλάνο, είτε πιο ήπιο, είτε πιο έντονο. Εννοείται βέβαια το σενάριο, η πλοκή, είναι η κινητήρια δύναμη που θα δώσει τροφή για σκέψη και προβληματισμό κι εκεί θα ήθελα να σταθώ λίγο παραπάνω. Η Gotham είναι μια σάπια πόλη. Η σαπίλα της όμως δεν είναι πχ. η εγκληματικότητα per se ή η δυσωδία από τα σκουπίδια. Η πραγματική σαπίλα της Gotham είναι βαθύτερη. Είναι η συσσώρευση των πόρων σε μια ελίτ που απαξιώνει και αδιαφορεί για τους υπόλοιπους. Το ευρύ κοινό υποφέρει, δεν υπάρχει πρόνοια, η ανθρώπινη ζωή δεν έχει αξία -εκτός κι αν είναι από κάποιο μέλος της ίδιας της πλουτοκρατίας, η δύναμη των media στρεβλώνει την πραγματικότητα και αυτοί που συσσωρεύουν πάνω τους τούς πόρους εις βάρος των πιο αδύναμων αυτοανακηρύσσονται σωτήρες. Η σαπίλα της Gotham είναι ο καπιταλισμός.

Εκεί γεννιέται ο Joker. Όσο βλέπουμε τη ζωή του Arthur Fleck, καταλαβαίνουμε ότι σταδιακά ο Arthur γίνεται το make-up και το πραγματικό πρόσωπο είναι ο Joker, ένας χαρακτήρας που βαρέθηκε να είναι θύμα όλων, και των καταστάσεων και των ανθρώπων. Ο Joaquin Phoenix είναι απίστευτος, δίνει πόνο, δίνει μια πανέμορφη και ενδιαφέρουσα νέα πτυχή στον χαρακτήρα που, όντως, δε χρειάζεται τον Batman για να λάμψει. Πάντα λέμε ότι ο Bats και ο Joker είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και είναι σωστό, αλλά αυτός ο Joker δε χρειάζεται να μπει σε τέτοιο πλαίσιο.

Εδώ ο αντίποδας του Arthun Fleck είναι ο Thomas Wayne, όχι γιατί είναι ο μπαμπάς του μελλοντικού Batman (ή επειδή δεν είναι ο δικός του for that matter), αλλά γιατί είναι το poster boy της υποκριτικής αριστοκρατίας που περηφανεύεται τη δική της υπεροχή ‘που κατάφερε να κάνει κάτι στη ζωή της’ και φτύνει χλευαστικά όσους θεωρεί ‘αποτυχημένους’ επειδή δεν πληρούν τα δικά τους standards. Πολύ απλά, αυτούς που έτυχε να μην τους παρουσιαστούν οι ίδιες ευκαιρίες στη ζωή τους. Και θεωρώ ότι επίτηδες τον έκαναν αντιπαθή χαρακτήρα. Πάντα ο μπαμπάς Wayne αποτυπωνόταν ως ο στοργικός πατέρας, ο καλός σύζυγος, ο φιλάνθρωπος, αυτός που έδειχνε πραγματικό ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο. Κι αν το καλοσκεφτείτε, αυτή ήταν πάντα η εικόνα που είχε ο Bruce για τον πατέρα του. Και στις ταινίες με τον Batman αυτή την οπτική έχουμε. Εδώ όμως δεν πρόκειται για τον Bruce. Πρόκειται για τον Arthur που πήγε να βρει έναν πατέρα και κατέληξε να βιώσει την απόρριψη από αυτόν και την απομυθοποίηση της μητέρας του. Αυτός ο Wayne είναι ο κύριος εκφραστής της παρακμής της Gotham που με θράσος αυτοπαρουσιάζεται ως επιτυχία.

Κι εδώ έγκειται η διαφορά ανάμεσα στον Joker του Phoenix με τον Joker του Ledger. Ε, μην κάνουμε την πάπια. Καλώς ή κακώς, όλοι μας θα τους συγκρίνουμε, πολύ ή λίγο. Ο Joker του Ledger θα μείνει αξεπέραστος γιατί ήταν αυτός που έφερνε το χάος και την αναρχία. Ήταν αυτός που ήθελε να ισοπεδώσει τη Gotham, ισοπεδώνοντας το πιο ισχυρό σύμβολο ελπίδας της, τον μαυροντυμένο ποζερά που ξέρουμε όλοι. Ήθελε να διαφθείρει τον Batman και τον κάθε άνθρωπο της πόλης ανεξαρτήτως υπόβαθρου στον πυρήνα τους, να τους πλάσει σύμφωνα με τη δική του παρανοϊκή εικόνα. Ακόμη κι αν η Gotham ήταν πιο φωτεινή και καθαρή, σαν τη Μητρόπολη -και που δεν είναι στο ίδιο χάλι με τη Gotham αυτής της ταινίας, εκείνος ο Joker θα αποσκοπούσε στο ίδιο ακριβώς πράγμα, να θρυμματίσει την τέλεια εικόνα με τον όσο πιο δυνατό βίαιο τρόπο. Ήθελε, σύμφωνα και με την κλασσική ατάκα του Michael Caine, να βλέπει τον κόσμο να καίγεται. Όπως μου αρέσει να τον αποκαλώ, ήταν ο ‘agent of chaos’!

O Αργύρης Σταματόπουλος προσφέρει αέναη ενημέρωση γύρω από nerd & geek στην σελίδα του Heroes for a Day

Ο Joker του Phoenix, όμως, δεν είναι αυτό. Αυτός ο Joker δημιουργήθηκε από τη σαπίλα, την αδιαφορία, τη μιζέρια και τον απαξιωτισμό της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Είναι παιδί της, αποτέλεσμα της, θρέμμα της. Η ασχήμια του κόσμου προϋπήρχε, δεν την έφερε ο Joker. Ο Joker ήταν ο άνθρωπος που έφτασε στο breaking point και αποφάσισε να απαντήσει σε αυτή την ασχήμια με το μανιακό του γέλιο. Συμβάλει αναμφίβολα στην όλη αλλαγή του και η ψυχική ασθένεια του, αλλά ήδη η Gotham ήταν σε αναταραχή, ήδη ήταν ένα καζάνι που έβραζε και περιμέναμε πότε να σκάσει. Και έσκασε με την εμφάνιση του ‘δολοφόνου κλόουν’ απέναντι σε τρία δείγματα της ‘υψηλής κοινωνίας’ που θεωρεί τον εαυτό της υπεράνω των άλλων. Αυτοί οι νεαροί που ο Arthur ‘έφαγε’ στο μετρό παρουσιάστηκαν στις ειδήσεις post mortem σαν ελπιδοφόροι νέοι, σαν μέλη της τύπου ‘οικογένειας’ που έχει ο Thomas Wayne με τους εργαζόμενους του, σαν παράδειγμα προς μίμηση, ενώ η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική, γιατί ήταν ένα μάτσο μεθυσμένοι ψευτονταήδες που την έπεσαν σε έναν άγνωστο γι’ αυτούς τύπο, χωρίς να ενδιαφερθούν έστω και για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου ποιος ήταν. Έτσι για την πλάκα τους. Γιατί μπορούσαν. Ήταν η αποτύπωση του πως η μια πλευρά της πόλης αντιμετωπίσει την άλλη, όχι στο φαίνεσθαι, αλλά στο είναι. Μια πολύ ωραία ατάκα που το αντικατοπτρίζει αυτό είναι κάτι που γράφει ο ίδιος ο Arthur στο ημερολόγιο του, ότι ‘το κακό με την ψυχική ασθένεια είναι ότι όλοι περιμένουν να συμπεριφέρεσαι σαν να μην την έχεις. Υπάρχει ήδη η ηθική κατάπτωση σε αυτό το setting.

Το θέμα είναι ότι έχοντας ο Joker ήδη αυτό το υπόβαθρο, βλέποντας τον τρόπο που ξεκίνησε η εξέγερση και λαμβάνοντας υπόψη τον πιο επαναστατικό χαρακτήρα της μέσα στην όλη αναρχία, η σύνδεση του Joker ως σύμβολο με αυτή μοιάζει κάπως συμπτωματική. Κανείς δεν είχε δει το πρόσωπο του. Κανείς δεν μπορούσε να τον ταυτίσει με την ‘εικόνα’ της εξέγερσης. Ήξεραν απλώς ότι ήταν ένας τύπος με μακιγιάζ κλόουν και απλώς έτυχε να είναι αυτός ο πρώτος. Αν λόγου χάρη έσπαγε μέσα του κάποιος άλλος πριν από αυτόν, φορώντας μια harlequin μάσκα ή είχε μακιγιάζ αλά Eric Draven, πολύ απλά θα μιλούσαμε για το Crow riot κι όχι για το clown riot. Το όλο ίνδαλμα του ‘δολοφόνου κλόουν’ δημιουργήθηκε κατά τύχη, απλώς επειδή έτυχε να φοράει το make-up μετά τη δουλειά και πυροβόλησε τους τρεις wannabe γιάπηδες.

Ακόμη και όταν αρχίζει να δημιουργείται το κίνημα με τις μάσκες κλόουν, ο Arthur γοητεύεται από την προσοχή του κόσμου και τη στροφή του προς τον κλόουν ως σύμβολο. Ο Joker του Ledger ήθελε μεν την προσοχή, αλλά όχι αυτή καθαυτή. Η προσοχή του κόσμου ήταν ένα μέσο για αυτό που αποσκοπούσε, το να φυτέψει στους ανθρώπους το φόβο και την απελπισία που δημιουργούσε η τρομακτική του περσόνα. Τον γοήτευε περισσότερο η ισοπέδωση των αξιών, παρά τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του.

Δεν λέω ότι ο Joker του Joaquin Phoenix είναι καλύτερος ή χειρότερος από τον Joker του Heath Ledger. Ακόμη θεωρώ τον ‘agent of chaos’ κορυφαίο, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ολοκαίνουρια εκδοχή του χαρακτήρα. Δεν είναι ούτε ο ‘clown prince of crime’ του Jack Nicolson που εν μέρει μεταφέρθηκε και στην animated σειρά του Batman στα 90’s. Εκείνος ήταν ένας κλοουνίστικος crime boss που έκανε θανατερές φάρσες σε μαζικά δολοφονικό επίπεδο και φυσικά τον λατρεύαμε γι’ αυτό. Αλλά τον λατρεύαμε γι’ αυτό που ήταν και ήταν κάτι ξεχωριστό. Αντιστοίχως κάτι ξεχωριστό ήταν και ο Ledger Joker και κάτι ξεχωριστό είναι τώρα και ο Phoenix Joker.

Κι επειδή ένας φίλος μου είπε μια ατάκα, ότι δεν θα μπορούσε να φανταστεί αυτόν τον Joker να παλεύει στο μέλλον με τον Batman, αυτό με έκανε να το σκεφτώ αλλιώς το πράγμα. Ίσως όχι με τον Batman που ξέρουμε, δηλαδή το σύμβολο ελπίδας, όχι που θέλει η Gotham, αλλά που αξίζει στη Gotham. Θα μπορούσε όμως πιθανόν να παλέψει με έναν άλλο, διαφορετικό Batman. Έναν Batman που θα προσπαθούσε να προστατέψει τον μισανθρωπικό ελιτισμό  της Gotham βασιζόμενος στα gadget-άκια που μπορεί να αγοράσει με τα λεφτά του, ενώ ο Joker θα τον αντιμετώπιζε εμπνέοντας το αγανακτισμένο και εξαγριωμένο πλήθος. Και θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε ποιος θα νικήσει:

Η δύναμη του χρήματος ή η συλλογική δύναμη του λαού;

Υπάρχει όμως κι ένα στοιχείο που δε μου άρεσε και κρατάει από τότε που διέρρευσαν για πρώτη φορά οι φωτογραφίες από τα γυρίσματα. Ναι, το είπα. Κάψτε με τώρα σαν μάγισσα το Μεσαίωνα! (Πλάκα κάνω, μη με κάψετε. Διώκεται ποινικά και είμαι ακόμη πολύ νέος) Δε μου άρεσε το μακιγιάζ. Ειδικά η κόκκινη μύτη και τα ζωγραφιστά φρύδια δε μου άρεσαν καθόλου. Ήλπιζα ότι στις εν λόγω φωτογραφίες που είχαν δει το φως της δημοσιότητας, να ήταν ένα proto-Joker στάδιο για τον χαρακτήρα. Τελικά αυτό ήταν το make-up που φόρεσε για να φτάσουμε στην κορύφωση και στην πλήρη ‘μεταμόρφωση’ σε Joker. Μπορώ όμως να πω ότι δούλεψε για μένα σε συνδυασμό πάντα με τις εκφράσεις του προσώπου του Phoenix. Μέχρι που ήρθε το κρεσέντο όπου, αφού το πλήθος των θαυμαστών του τον σώζει από την αστυνομία που τον συνέλαβε για τη ζωντανή δολοφονία του Murray Franklin, ο Joker χρησιμοποιεί το αίμα από το στόμα του για να ζωγραφίσει ένα πολύ πιο ταιριαστό χαμόγελο και να χορεύει για χάρη του αναρχικά εκστασιασμένου πλήθους. Το λάτρεψα! Αυτό ήταν το πραγματικό ‘ζωγραφιστό χαμόγελο’ του Joker και η ταινία μου το έδωσε!

Το Joker ήταν μια πανέμορφη ταινία. Και τεχνικά και από πλευράς ερμηνειών ήταν πολύ πετυχημένη. Τώρα τα όσα ακούγονται για Όσκαρ και τέτοια, άλλοι λένε ότι μπορεί να πάει, άλλοι τα θεωρούν υπερβολές. Εμένα δε θα με εξέπληττε, καθόσον η αρχή έγινε ήδη με το Black Panther (αν και θεωρώ ότι ο σνομπισμός της Ακαδημίας προς αυτό τις ταινίες βασισμένες σε κόμικς δύσκολα θα υποχωρήσει). Δεν περιμένω όμως και πολλά. Σημασία για μένα έχει ότι είδα μια διαφορετική ταινία από τη συνηθισμένη γκάμα μου, που ενώ χρησιμοποιεί χαρακτήρες από πηγαίο υλικό που μου είναι οικείο και αγαπημένο, δηλαδή τα κόμικς, μου μετέδωσε άλλου είδους μηνύματα. Άραγε πόσες κακές μέρες απέχει ο καθένας από εμάς από το να σπάσει?